اشاره شیعه که در لغت به معناى پیرو مى باشد، در اصطلاح به کسانى گفته مى شود که جانشینى پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله را حق اختصاصى خانواده رسالت مى دانند و در معارف اسلام پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام مى باشند. واژه شیعه در زمان رسول خدا صلى الله علیه و آله مطرح بود و سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار به شیعه بودن شهرت داشتند. از آنجا که امام اوّل شیعیان على علیه السلام بود، شیعه به نام شیعه على علیه السلام معروف گشت و ریشه اصلى آن نیز کلماتى است که به طور مکرر از رسول خدا صلى الله علیه و آله رسیده است که بارها لفظ «شیعَتُکَ یا عَلِىُّ» را به زبان جارى فرمود. آنچه پیش رو دارید، نگاهى است گذرا به شیعه و معنا و اوصاف آن از دیدگاه امیر مؤمنان على علیه السلام ؛ البته قبل از کلمات مولا، مختصرا شیعه را در قرآن مورد بررسى قرار مى دهیم. شیعه در قرآن آیاتى از قرآن بر شیعه تطبیق شده است، از جمله آیه ذیل: «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّــلِحَـتِ أُوْلَـآلـءِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ * جَزَآؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّـتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الاْءَنْهَـرُ خَــلِدِینَ فِیهَآ أَبَدًا رَّضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ ذَ لِکَ لِمَنْ خَشِىَ رَبَّهُ»؛ «به راستى کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات [خدا] هستند. پاداش آنها نزد پروردگارشان، باغهاى بهشت جاویدان است که نهرها از زیر درختانش جارى است، همیشه در آن مى مانند، هم خدا از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند و این [ مقام والا ] براى کسى است که از پروردگارش بترسد.» در روایات متعددى که منابع معروف اهل سنّت و همچنین در منابع معروف شیعه نقل شده، آیه «أُوْلَـآلـءِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ » به على علیه السلام و شیعیان او تفسیر شده است. «حاکم حسکانى نیشابورى» که از دانشمندان معروف اهل سنّت در قرن پنجم هجرى است، این روایات را در کتاب معروفش به نام «شواهد التنزیل» با اسناد مختلف نقل نموده است که تعداد آن به بیش از بیست روایت مى رسد. به عنوان نمونه، به برخى از آنها اشاره مى شود: 1. «ابن عبّاس» مى گوید: وقتى که آیه «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّــلِحَـتِ أُوْلَـآلـءِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ »؛ نازل شد، پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به على علیه السلام فرمود: «هُوَ اَنْتَ وَشِیعَتُکَ تَأْتِى اَنْتَ وَشِیعَتُکَ یَوْمَ الْقِیامَةِ راضِینَ مَرْضِیّینَ وَیَأْتِى عَدُوُّکَ غَضْبانا مُقْحَمینَ؛ منظور از این آیه تو و شیعیانت هستید که در روز قیامت وارد [عرصه محشر] مى شوید؛ در حالى که هم شما [از خدا] راضى هستید و هم خدا از شما راضى است و دشمنت وارد [محشر] مى شود در حالى که خشمگین و به زور به جهنّم مى رود.» 2. در حدیث دیگرى از «ابو برزه» آمده است که وقتى پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله آیه «خَیْرُ الْبَرِیَّةِ» را قرائت کرد، فرمود: «هُمْ اَنْتَ وَشِیعَتُکَ یا عَلِىُّ وَمِیعادُ ما بَیْنِى وَبَیْنَکَ الْحَوْضُ؛ آنها تو و شیعیانت هستید اى على! و وعده گاه من و شما کنار حوض کوثر است.» 3. از «جابر بن عبد اللّه انصارى» نقل شده است که ما خدمت پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله کنار خانه خدا نشسته بودیم، على علیه السلام به سوى ما آمد. هنگامى که چشم پیامبر صلى الله علیه و آله به او افتاد، فرمود: «برادرم به سراغ شما مى آید.» سپس رو به کعبه کرد و فرمود: «وَرَبِّ هذِهِ الْبَنِیَّةِ اِنَّ هذا وَشِیعَتَهُ هُمُ الْفائِزُونَ یَوْمَ الْقِیامَةِ؛ به خداى این بنا (کعبه) قسم که این [مرد[ و شیعیانش در قیامت رستگارند.» سپس رو به سوى ما کرد و افزود:«به خدا سوگند! او قبل از همه شما به خدا ایمان آورد و قیام او به فرمان خدا بیش از همه شماست و وفایش به عهد الهى از همه بیشتر است... .» جابر مى گوید: در اینجا خداوند آیه «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ... هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ »؛ را نازل فرمود و از آن به بعد هنگامى که على علیه السلام مى آمد، یاران محمد صلى الله علیه و آله مى گفتند: بهترین مخلوق خدا بعد از رسول اللّه صلى الله علیه و آله آمد.» همین مضمون از ابن حجر در «صواعق»، محمد شبلنجى در «نور الابصار» و جلال الدین سیوطى در «دُر المنثور» نقل شده است. بسیارى دیگر از دانشمندان اهل سنت نیز این روایات را در کتب خود نقل کرده اند، از جمله خطیب خوارزمى در «مناقب»، ابو نعیم اصفهانى در «کفایة الخصام»، طبرى در تفسیر خود، ابن صباغ مالکى در «فصول المهمّة» و شوکانى در «فتح الغدیر». با توجّه به ارزش و منزلت شیعه على علیه السلام خوب است و چهره واقعى شیعه على علیه السلام را از زبان خود مولا بشنویم. شیعه آبروى اسلام پیامبر صلى الله علیه و آله بارها فرمود که پیروان من به هفتاد و سه فرقه تقسیم مى شوند و تنها گروه ناجیه شیعیان على علیه السلام هستند. آرى، این شیعه بوده است که با پیروى از امامان خویش از صدر اسلام تا امروز براى حفظ اسلام اصیل که در تشیّع تبلور یافته، فداکاریهاى فراوان نموده و رنجهاى بى شمار را تحمّل کرده است، تا آنجا که در قرن بیست و یکم و در اوج پیشرفتهاى علمى و صنعتى، جهان تشنه شناخت معارف شیعه و مکتب آن است و به خاطر این عظمت است که على علیه السلام فرمود: «أَلاَ وَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ عِزّاً وَعِزُّ الاْءِسْلاَمِ الشِّیعَةُ أَلاَ وَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ دِعَامَةً وَدِعَامَةُ الاْءِسْلاَمِ الشِّیعَةُ أَلاَ وَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ ذِرْوَةً وَذِرْوَةُ الاْءِسْلاَمِ الشِّیعَةُ أَلاَ وَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ سَیِّداً وَسَیِّدُ الْمَجَالِسِ مَجَالِسُ الشِّیعَةِ أَلاَ وَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ شَرَفاً وَشَرَفُ الاْءِسْلاَمِ الشِّیعَةُ أَلاَ وَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ إِمَاماً وَإِمَامُ الاْءَرْضِ أَرْضٌ تَسْکُنُهَا الشِّیعَةُ؛ بیدار باشید! آگاه باشید! به راستى هر چیزى را عزتى است و عزت اسلام شیعه است. آگاه باشید! براى هر چیزى رکنى است و رکن اسلام شیعه است. براى هر چیزى علوّ و برترى است و برترى اسلام شیعه است. بیدار باشید! براى هر چیزى آقا و سرورى است و سید مجالس، مجالس شیعه است. آگاه باشید! براى هر چیزى آبرویى است و آبروى اسلام شیعه است. بیدار باشید! براى هر چیزى پیشوایى است و پیشواى زمین آن سرزمینى است که شیعه در آن زندگى مى کند.» راستى که این همه عظمت جز بر قامت راستین شیعه نزیبد و جز بر پیروان راستین على علیه السلام بر دیگران منطبق نشود. اینجاست که مسئولیت شیعه بودن صد چندان مى شود. مبادا کسى ادّعاى شیعه گرى داشته باشد و باعث عزّت و آبروى اسلام نباشد! به این جهت، ضرورى مى نماید که به دنبال اوصاف شیعیان واقعى برویم و آنها را بشناسیم و در خود ایجاد نماییم. اوصاف شیعیان على علیه السلام على علیه السلام اگر آن چنان ازشیعه تعریف و تمجید مى کند، اوصاف دقیق آنان را نیز بیان مى نماید تا هر کسى ادّعاى شیعه بودن و پیرو على علیه السلام بودن را نداشته باشد. برخى از اوصاف و ویژگیهایى که یک شیعه واقعى باید دارا باشد عبارتند از: 1. حلم و علم و عمل على علیه السلام مى فرماید: «شِیعَتِی وَاللَّهِ الْحُلَمَاءُ الْعُلَمَاءُ بِاللَّهِ وَدِینِهِ الْعَامِلُونَ بِطَاعَتِهِ وَأَمْرِهِ الْمُهْتَدُونَ بِحُبِّهِ أَنْضَاءُ عِبَادَةٍ أَحْلاَسُ زَهَادَةٍ صُفْرُ الْوُجُوهِ مِنَ التَّهَجُّدِ عُمْشُ الْعُیُونِ مِنَ الْبُکَاءِ ذُبُلُ الشِّفَاهِ مِنَ الذِّکْرِ خُمُصُ الْبُطُونِ مِنَ الطَّوَى تُعْرَفُ الرَّبَّانِیَّةُ فِی وُجُوهِهِمْ وَالرَّهْبَانِیَّةُ فِی سَمْتِهِمْ مَصَابِیحُ کُلِّ ظُلْمَةٍ... إِنْ شَهِدُوا لَمْ یُعْرَفُوا وَإِنْ غَابُوا لَمْ یُفْتَقَدُوا أُولَئِکَ شِیعَتِیَ الاْءَطْیَبُونَ وَإِخْوَانِیَ الاْءَکْرَمُونَ أَلاَ هَاهْ شَوْقاً إِلَیْهِمْ؛ شیعه من به خدا سوگند! بردبارند، داناى به خدا و دین اند، مطیع امر خدا هستند، هدایت یافتگان به محبّت الهى هستند، تشنه عبادت و ملازم زهد هستند، از شب بیدارى چهره زرد دارند، از اثر گریه چشمهاى فرو رفته و لبهاى گویا به ذکر خدا و شکمهاى خالى به خاطر گرسنگى دارند، خدایى بودن در چهره هاى آنها و رهبانیت در روششان شناخته مى شود، چراغهاى هر تاریکى هستند... اگر آشکار باشند، شناخته نمى شوند (خودنمایى نمى کنند) و اگر غایب باشند، مفقود نیستند (همه به آنها توجه دارند). آنها شیعیان [راستین و] پاکیزه و برادران گرامى من هستند. آه! چقدر شوق [دیدار] آنها را دارم!» 2. ولایتمدارى شیعیان هر جا باشند، بر محور ولایت و محبّت اهل بیت علیهم السلام با هم مى جوشند و در راه احیاى امر اهل بیت علیهم السلام تلاش مى کنند و از حمایت همدیگر غافل نمى شوند. على علیه السلام در این باره فرمود: «شِیعَتُنَا الْمُتَبَاذِلُونَ فِی وَلاَیَتِنَا الْمُتَحَابُّونَ فِی مَوَدَّتِنَا الْمُتَزَاوِرُونَ فِی إِحْیَاءِ أَمْرِنَا الَّذِینَ إِنْ غَضِبُوا لَمْ یَظْلِمُوا وَإِنْ رَضُوا لَمْ یُسْرِفُوا بَرَکَةٌ عَلَى مَنْ جَاوَرُوا سِلْمٌ لِمَنْ خَالَطُوا؛ شیعیان ما بر محور ولایت ما [به همدیگر] بذل و بخشش مى کنند، همدیگر را در مسیر محبّت ما دوست مى دارند، و براى زنده نمودن امر [و ولایت ] ما [اجتماع مى کنند و] به دیدار یکدیگر مى روند؛ کسانى که اگر غضب کنند، ستم نمى کنند و اگر خشنود شوند، اسراف و زیاده روى نمى کنند و برکت بر همسایگان خود و سلامتى [و آرامش] براى همراهان خویش اند.» 3. عرفان و فضل شیعه اگر به اهل بیت علیهم السلام محبّت و عشق مى ورزد، از سر آگاهى است؛ چرا که به خدا آگاهى دارند و از اوامر او با خبرند و این خداوند است که در قرآن دستور به محبّت اهل بیت علیهم السلام داده است. شیعه غرق در جلال و جمال الهى است و عارف واقعى و سالک حقیقى کوى دوست مى باشد؛ «شیعه یعنى مى عشقى زخدا نوشیدن». على علیه السلام در این زمینه مى فرماید: «شِیعَتُنَا هُمُ الْعَارِفُونَ بِاللَّهِ الْعَامِلُونَ بِأَمْرِ اللَّهِ أَهْلُ الْفَضَائِلِ النَّاطِقُونَ بِالصَّوَابِ مَأْکُولُهُمُ الْقُوتُ وَمَلْبَسُهُمُ الاِْقْتِصَادُ وَمَشْیُهُمُ التَّوَاضُعُ... تَحْسَبُهُمْ مَرْضَى وَقَدْ خُولِطُوا وَمَا هُمْ بِذَلِکَ بَلْ خَامَرَهُمْ مِنْ عَظَمَةِ رَبِّهِمْ وَشِدَّةِ سُلْطَانِهِ مَا طَاشَتْ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَذَهَلَتْ مِنْهُ عُقُولُهُمْ فَإِذَا اشْتَاقُوا مِنْ ذَلِکَ بَادَرُوا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِالاْءَعْمَالِ الزَّکِیَّةِ لاَ یَرْضَوْنَ لَهُ بِالْقَلِیلِ وَلاَ یَسْتَکْثِرُونَ لَهُ الْجَزِیلَ؛ شیعیان ما عارف به خدا، عمل کننده به امر خدا، داراى فضیلتها، و گویندگان به حقّ و صواب هستند. غذایشان قوت [لا یموت] و لباسشان متوسط و راه رفتنشان با تواضع [و فروتنى] است... آنها را بیمار و دیوانه مى پندارى و حال آنکه چنان نیستند، بلکه خمارى (خاموشى و سکوت) آنها از [درک] عظمت پروردگارشان و شدّت سلطنت الهى است که در دلشان به وجود آمده و عقولشان از آن عظمت متحیّر شده است. پس هر گاه مشتاق الهى شوند، به سوى خداى بلند مرتبه با اعمال پاکیزه سرعت مى گیرند. براى خدا به [اعمال[ کم راضى نمى شوند و [اعمال] زیاد را براى خدا فراوان نمى شمارند.» محمد بن حنفیّه مى گوید: وقتى که على علیه السلام بعد از جنگ جمل وارد بصره شد، احنف بن قیس او را دعوت کرد و غذا براى او آماده نمود. پس آن گاه دنبال آن حضرت و اصحابش فرستاد. حضرت آمدند و فرمودند: احنف! یاران [و شیعیان]مرا فرا بخوانید! «فَدَخَلَ عَلَیْهِ قَوْمٌ مُتَخَشِّعُونَ کَأَنَّهُمْ شِنَانٌ بَوَالٍ فَقَالَ الاْءَحْنَفُ بْنُ قَیْسٍ یَا أَمِیرَ الْمُوءْمِنِینَ مَا هَذَا الَّذِی نَزَلَ بِهِمْ أَ مِنْ قِلَّةِ الطَّعَامِ أَوْ مِنْ هَوْلِ الْحَرْبِ فَقَالَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ لاَ یَا أَحْنَفُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَحَبَّ أَقْوَاماً تَنَسَّکُوا لَهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا تَنَسُّکَ مَنْ هَجَمَ عَلَى مَا عَلِمَ مِنْ قُرْبِهِمْ مِنْ یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُشَاهِدُوهَا فَحَمَلُوا أَنْفُسَهُمْ عَلَى مَجْهُودِهَا؛ پس گروهى با فروتنى بر او داخل شدند که مانند مَشک خشکیده بودند. احنف گفت: اى امیر مؤمنان! چه بر یاران تو نازل شده است [که این گونه لاغراندام اند]؟ آیا به خاطر کمى غذاست یا ترس از جنگ؟ حضرت که صلوات خدا بر او باد فرمود: نه [هیچ یک از آنها نیست] اى احنف! [بلکه باید گفت:] به راستى خداوند سبحان دوست مى دارد گروهى را که [زهد مى ورزند و] خدا را در دنیا مى پرستند؛ همچون [زهد و] عبادت کسانى که علم به نزدیکى قیامت بر آنها هجوم آورده و آنها نفسشان را بر تلاش براى قیامت قبل از مشاهده قیامت وادار مى کنند.» اینکه از شیعه فقط نام بدانیم بد استما نمک گیر چنین لقمه بمانیم بد است شیعه یعنى کفن سرخ بلا پوشیدنشیعه یعنى مى عشقى ز خدا نوشیدن 4. حُسْن ظاهر و باطن شیعه هم ظاهر آراسته دارد و هم باطن زیبا و پاکیزه. على علیه السلام در این باب مى فرماید: «شِیعَتُنا کَالاُْتْرُجَّةِ طَیِّبٌ رِیحُها حَسَنٌ ظاهِرُها وَباطِنُها؛ شیعیان ما مانند ترنج هستند که بوى خوش دارد و ظاهر و باطنش نیکوست.» نقش علما در حفظ شیعه شیعه با اوصاف پیش گفته عزّت و شرف و آبروى اسلام، و نگه دارنده آن است. به این جهت، باید از شیعیان در تمام جهات محافظت شود؛ هم از جان و مالشان و هم از اندیشه و اعتقادشان و همین از ضعف و ناتوانى و جهل و نادانى آنان جلوگیرى مى کند. این مهمّ را امامان معصوم علیهم السلام در دوران حضورشان به خوبى انجام دادند و با تقیّه و پنهانکارى و حتّى با تحمّل زندان و شکنجه و تألّمات روحى و یا پذیرش صلح تحمیلى و... شیعیان را محافظت نمودند. در دوران غیبت این امر مهمّ به عهده علما و مراجع عظام قرار داده شده است که با رهبرى و هدایتگرى و نظارت بر اعمال و رفتار آنان و با تدبیر خردمندانه از تمام جهات شیعیان را محافظت کنند. امام صادق علیه السلام در این باره مى فرماید: «عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا مُرَابِطُونَ بِالثَّغْرِ الَّذِی یَلِی إِبْلِیسُ وَعَفَارِیتُهُ یَمْنَعُونَهُمْ عَنِ الْخُرُوجِ عَلَى ضُعَفَاءِ شِیعَتِنَا وَعَنْ أَنْ یَتَسَلَّطَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ وَشِیعَتُهُ النَّوَاصِبُ أَلاَ فَمَنِ انْتَصَبَ لِذَلِکَ مِنْ شِیعَتِنَا کَانَ أَفْضَلَ مِمَّنْ جَاهَدَ الرُّومَ وَالتُّرْکَ وَالْخَزَرَ أَلْفَ أَلْفِ مَرَّةٍ لاِءَنَّهُ یَدْفَعُ عَنْ أَدْیَانِ مُحِبِّینَا وَذَلِکَ یَدْفَعُ عَنْ أَبْدَانِهِمْ؛ دانشمندان شیعیان ما مرزداران حدود و ثغورى هستند که شیطان و عفریتهاى او [صف کشى کرده و] متولى آن حدود هستند، و این علما از خروج شیاطین بر ضعفاى شیعه و از اینکه سپاه شیاطین و پیروان ناصب او از آن حدود [حمله کنند و] بر آنها مسلّط شوند، ممانعت مى کنند. آگاه باشید! هر کس از شیعیان ما خود را به این امر خطیر موظّف نماید، هزار مرتبه از کسانى که با رومیان و ترکان و خزر جهاد مى کنند، برتر است؛ زیرا عالم از دین دوستان [و شیعیان] ما دفاع مى کند و رزمندگان از جان شیعیان دفاع مى نمایند.» و با توجّه به این وظیفه خطیر علماى شیعه در حفظ شیعیان است که امیر و مولاى شیعیان على علیه السلام مى فرماید: «مَنْ کَانَ مِنْ شِیعَتِنَا عَالِماً بِشَرِیعَتِنَا فَأَخْرَجَ ضُعَفَاءَ شِیعَتِنَا مِنْ ظُلْمَةِ جَهْلِهِمْ إِلَى نُورِ الْعِلْمِ الَّذِی حَبَوْنَاهُ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَعَلَى رَأْسِهِ تَاجٌ مِنْ نُورٍ یُضِیءُ لاِءَهْلِ جَمِیعِ تِلْکَ الْعَرَصَاتِ...؛ از شیعیان هر که به آیین ما آگاه باشد و شیعیان ناتوان ما را از تاریکى جهل به نور دانش ـ که ما به او بخشیده ایم ـ درآورد، روز قیامت با تاجى از نور بر سر ـ که به تمام اهل محشر نور مى بخشد ـ وارد مى شود... .» پاداش شیعیان قطعا شیعه با آن فضایلى که در دنیا دارد، از جایگاه رفیع و مقام بلند اخروى برخوردار است که در کلمات امامان معصوم علیهم السلام بیان شده است. در اینجا فقط به روایتى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله خطاب به على علیه السلام درباره پاداش شیعیان اشاره مى کنیم: از جابر بن عبد اللّه انصارى نقل شده است که: روزى خدمت رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله بودم، صورت مبارک خود را به جانب على علیه السلام کرد و آن گاه فرمود: اى ابو الحسن! آیا به تو مژده ندهم؟ عرض کرد: آرى یا رسول اللّه! فرمود: این جبرئیل است و از جانب خدا خبر مى دهد که «قَدْ أَعْطَى شِیعَتَکَ وَمُحِبِّیکَ تِسْعَ خِصَالٍ الرِّفْقَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَالاْءُنْسَ عِنْدَ الْوَحْشَةِ وَالنُّورَ عِنْدَ الظُّلْمَةِ وَالاْءَمْنَ عِنْدَ الْفَزَعِ وَالْقِسْطَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَالْجَوَازَ عَلَى الصِّرَاطِ وَدُخُولَ الْجَنَّةِ قَبْلَ سَائِرِ النَّاسِ وَنُورُهُمْ یَسْعى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمانِهِمْ؛ [خداوند] به شیعیان و دوستان تو هفت خصلت عطا کرده است: 1. مدارا در وقت مردن؛ 2. آرامش در موقع وحشت [در عالم قبر]؛ 3. نور در وقت تاریکى [قبر]؛ 4. آسایش به هنگام بیم و هراس؛ 5. عدل و داد در وقت سنجش عمل؛ 6. عبور از [پل] صراط؛ 7. ورود به بهشت پیش از دیگر مردم، درحالى که نورشان پیش رو و سمت راستشان [به سرعت] حرکت مى کند.»

پدیدآورنده: جواد خرّمى